تجارت الکترونیک و مدل کسب و کار الکترونیک چیست؟

تجارت الکترونیک و مدل کسب و کار الکترونیک چیست؟

• تعریف مدل کسب و کار، کار ساده‌ای نیست و با پیچیدگی‌های زیادی همراه است، به دلیل ‌این‌که در حوزه‌های مختلف کسب‌وکار، تعاریف خاصی برای آن ارائه می‌شود. به همین دلیل در تعریف مدل‌های نوین کسب‌وکارهای الکترونیک تعاریف خاص خود را دارند.

مدل کسب‌وکار و تجارت الکترونیک چیست؟

• برخی از تعاریف، بیان کننده اهدافی هستند که یک مدل کسب و کار دنبال می‌کند. برخی دیگر بر مولفه‌های اصلی مدل‌های کسب و کار و شاید به نوعی بر ارتباطات درونی این مولفه‌ها، متمرکز شده‌اند. با این‌حال، در یک تعریف کلی، کسب و کار الکترونیک آنلاین عبارت است از کاربردی کردن تمامی سامانه‌های اطلاعاتی برای تقویت و کنترل فرآیندهای کسب‌و کار. امروزه این فرایندها با استفاده از فناوری‌های مبتنی بر وب توسعه می‌یابند. کسب و کار الکترونیکی در یک تعریف ساده واژه‌ای به معنی انجام کسب‌و‌کار با استفاده از ارتباطات راه دور و ابزارهای مرتبط است. تجارت الکترونیک از این دست دارای مفهومی کوچک‌تر و محدودتر نسبت به کسب و کار الکترونیکی است. در تجارت الکترونیک باید بین دو طرف پول رد و بدل شود تا به مفهوم تجارت دست پیدا کنیم، اما در کسب و کار الکترونیک لازم نیست پولی مبادله شود. به عنوان مثال دادگاهی که در آن محاکمه از طریق فضای اینترنتی انجام می‌شود کسب و کار الکترونیک محسوب می‌شود. برخی نیز کسب و کار الکترونیک را ترکیبی از تجارت الکترونیک، هوشمندی شرکت‌ها، مدیریت ارتباط با مشتری، مدیریت زنجیره تأمین و برنامه‌ریزی منابع شرکت می‌دانند.

کسب و کار الکترونیک چیست؟

• کسب و کار الکترونیک راه‌کاری است که مسیر رسیدن بنگاه‌ها به بازار را هموار می‌سازد. مسیری که مشتریان در آنجا اقدام به خرید کالا و خدمات می‌کنند. کسب و کار الکترونیک به مالکان کسب‌وکارها امکان رسیدن به مشتریان مؤثر و کارآمد را فراهم می‌کند و این ظرفیت را دارد تا تجارت از طریق شبکه‌های الکترونیکی نظیر اینترنت و شبکه جهانی را میسر کند. براساس تعریف دفتر توسعه جامعه اروپا (OECD) به‌طور کلی تجارت الکترونیک، معاملات را در ارتباط با فعالیت‌های تجاری افراد و سازمان‌ها شکل می‌دهد. این فعالیت‌ها براساس پردازش و انتقال اطلاعات دیجیتالی (متن، صدا و تصاویر) مبتنی هستند و به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌گردد که مستقیماً به وسیله ارتباطات الکترونیکی (شبکه‌ای) پشتیبانی می‌شوند.

آیا کسب و کار الکترونیک و تجارت الکترونیک دو مفهوم یکسان هستند؟

• کسب و کار الکترونیک به مفهوم کلی شامل به‌کارگیری فناوری‌های جدید برای برقراری ارتباطات زنجیره‌ای بین سازندگان، فروشندگان، عرضه‌کنندگان و به‌طور کلی ارائه دهندگان کالا و خدمات از یک سو و خریدار و مصرف‌کننده یا به‌طور کلی مشتری از سوی دیگر است و نتیجه آن اتخاذ تصمیم‌های بهتر، بهینه‌سازی کالا و خدمات، کاهش هزینه‌ها و گشودن کانال‌های جدید است؛ ولی تجارت الکترونیک به هر شکلی از نقل و انتقالات در تجارت اطلاق می‌شود که در آن طرفین، بیشتر از طریق الکترونیکی با یکدیگر در تماس هستند تا از طریق نقل و انتقالات فیزیکی. به عبارت دیگر، تجارت الکترونیک زیربخشی از کسب و کار الکترونیک در سازمان‌ها است، زیرا در کسب و کار الکترونیک، شکل الکترونیکی کلیه فرایندهای کسب و کار سازمان از قبیل تولید، تحقیق و توسعه امور اداری، مالی، مدیریت نیروی انسانی، پشتیبانی و تجارت مطرح است. در حالی که در تجارت الکترونیک تنها فرایند تجارت سازمان به صورت الکترونیک یک جزء بنیادی از کسب و کار الکترونیک به حساب می‌آید.
• کسب و کار الکترونیک باعث می‌شود تا فرایندهای تجارت، روابط و دادوستد جهانی گردد. محیط تجاری شرکت، ممکن است، شامل یک شبکه جهت دسترسی به سازمان‌های عمومی یا شبکه‌هایی که با محافظت خاص برای دسترسی افرادی خاص طراحی شده یا حتی شبکه داخلی باشد که برای دسترسی افراد و کارمندان داخل شرکت طراحی شده‌است. کسب و کار الکترونیک تنها قراردادن یک صفحه شبکه‌ای نیست. بلکه محیط مدل‌های تجاری اعم از تجارت با کارمندان، مشتریان، تأمین‌کنندگان و شرکا است.

انواع کسب و کار الکترونیک

• کسب و کار الکترونیک بسته به اینکه طرف‌های معامله سازمان‌ها یا افراد باشند به گروه‌هایی نظیر واحد تجاری با واحد تجاری (BUSINESS TO BUSINESS = B2B)، واحد تجاری با مصرف‌کننده (BUSINESS TO CONSUMER = B2C)، مصرف‌کننده با مصرف‌کننده (CONSUMER TO CONSUMER = C2C)، واحد تجاری با دولت (BUSINESS TO GOVERNMENT = B2G) و دولت با واحد تجاری (GOVERNMENT TO BUSINESS = G2B) تقسیم می‌شود.

به‌طور کلی سه شیوه معاملات کسب و کار الکترونیکی وجود دارد:

• غیر برخط (OFFLINE): در این شیوه بنگاه‌ها برای انجام فعالیت‌های تجاری از سیستم پست الکترونیکی استفاده می‌کنند.
• برخط (ONLINE): در این شیوه، بنگاه‌ها از طریق تعیین‌کننده متحدالشکل منبع که آدرس اینترنتی است اقدام به معاملات تجاری می‌کنند.
• دروازه شبکه (PORTAL): ‌یک صفحه مبتنی بر شبکه است که در آن لینک‌هایی برای رفتن به سایت‌های محتوی اخبار مربوط به موضوع‌های مختلف وجود دارد. این صفحات دارای تعداد زیادی آدرس با موضوع‌های مختلف هستند. خدمات دروازه شبکه اغلب شامل موتورهای جستجوگر، پست الکترونیکی، چت، نقشه‌ها، فروش و گزینه‌های دیگری برای مشتریان است. در واقع دروازه‌های شبکه هدفی برای تبلیغات و بازاریابی هستند.

کسب و کار الکترونیک چه مزایایی دارد؟

• کسب‌وکارهای الکترنیک با ارائه کردن بستری برای ارائه سریع‌تر کالاها به مشتریان و تعامل نزدیک با آن‌ها به صاحبان بنگاها‌های اقتصادی اجازه می‌دهد به بهترین شکل محصولات متناسب با نیاز مشتریان را تامین کنند و همواره تعادلی میان عرضه و تقاضا به وجود آوردند. با این‌حال از مهم‌ترین مزایای این مدل تجاری می‌توان به نزدیک شدن ارتباطات، دستیابی به بازارهای جدید، افزایش میزان فروش و سود، حذف هزینه‌هایی مانند تهیه کاغذ، چاپ، بروشور و کاتالوگ، کاهش هزینه‌های معاملاتی و تدارکاتی، بهبود مدیریت بر روابط مصرف‌کننده، عرضه‌کننده و کارکنان، کاهش آلودگی محیط زیست، کم شدن ترافیک و ازدحام در محیط کار اشاره کرد. با این‌حال مدل فوق معایبی نیز دارد که از آن جمله باید به مسئله امنیت درگاه‌های پرداخت و زیرساخت، امکان ورود به سیستم‌ها از طریق نفوذ به زیرساخت، مشکلات فنی سایت که ممکن است دسترسی به خدمات را برای مدتی غیر فعال کنند و نشت اطلاعات به واسطه رخنه‌های امنیتی اشاره کرد.

زیرساخت کسب‌وکار الکترونیک چگونه شکل می‌گیرد؟

• گسترش و نفوذ هر فناوری بستگی به چند عامل نظیر منافع بالقوه فناوری، ظرفیت جذب بنگاه‌ها دارد. منافع بالقوه نه تنها به تولیدکنندگان کالاها و خدمات می‌رسد که از فناوری جدید استفاده می‌کنند، بلکه مصرف‌کنندگان آن کالاها و خدمات نیز از آن بهره‌مند می‌شوند. برای مثال، رشد سریع اینترنت باعث می‌شود هم عرضه‌کنندگان و هم مصرف‌کنندگان از مطلوبیت بیشتری برخوردار گردند. پذیرش فناوری کسب و کار الکترونیک تابعی از چندین عامل است. این عوامل در اکثر مواقع اثر تقویت‌کننده دو جانبه‌ای (متقابلی) بر یکدیگر دارند. ملاحظات بین‌المللی که شامل صادرات، واردات فناوری و… است در تعامل با کسب و کار الکترونیک، اثر تقویت‌کننده بر یکدیگر دارند. در این حالت بنگاه در سطح بین‌المللی با پذیرش کسب و کار الکترونیک واردات و صادرات خود را برمبنای اصول استاندارد کسب و کار الکترونیک شکل می‌دهد. از طرف دیگر قرار گرفتن کالا و خدمات در فضای تجارت الکترونیکی موجب حذف فاصله بین مبدأ و مقصد کالاها و خدمات می‌گردد و تغییرات اساسی در بازارهای هدف به وجود می‌آورد. موفقیت در این فرایند، منوط به مدیریت کارا و حرفه‌ای است. مدیریت حرفه‌ای با درک و شناخت از فضای ارتباطات بین‌المللی، شیوه‌های کسب و کار الکترونیک را متناسب با ملاحظات بین‌المللی تطبیق می‌دهد.
• از طرف دیگر، مدیریت حرفه‌ای با تجارت مدرن روابط غیرمعمول را تصحیح می‌کند. حجم عملیات، اثرات دو سویه‌ای را بر کسب و کار الکترونیک دارد. از آنجایی که استفاده از کسب و کار الکترونیک باعث دستیابی به انبوهی از مشتریان با سلایق مختلف می‌گردد؛ لذا بنگاه‌های فعال در امر تجارت بین‌المللی با گسترش ظرفیت تولیدی و تنوع بخشی به تولیدات کالا و خدمات سعی در جذب مشتریان بیشتر است.
• یکی از شرایط مهم دیگر در کسب و کار الکترونیک وجود شبکه ارتباطی قوی همراه با اطمینان بالاست. دسترسی به پهنای باند بالاتر در اختیار هیچ‌کدام از بنگاه‌ها نیست. پهنای باند قسمتی از زیرساختهای نهادینه شده توسط دولت است. هرقدر این پهنا بالاتر باشد، حجم وسرعت اطلاعاتی که ردوبدل می‌کند بیشتر خواهد بود. از این رو با در نظر گرفتن نقش مهمی که این عامل می‌تواند در موقعیت خدمات شبکه با توان بالا داشته باشد، خصوصی‌سازی و مقررات زدایی خدمات ارتباطی به منظور افزایش کارایی در سیستم مخابرات در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته مورد تأکید قرار می‌گیرد. متغیرهای رفتاری نظیر میزان مهارت نیروی انسانی بنگاه‌ها، حجم سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و نرخهای دستمزد، از عوامل مهمی هستند که در پذیرش کسب و کار الکترونیک توسط بنگاه‌ها مؤثرند. هرقدر بنگاه تجاری در سطح بین‌المللی از نیروی انسانی متخصص بیشتری برخوردار باشد و منابع بیشتری را به سرمایه‌گذاری تخصیص دهد، موقعیت بهتری در جذب و پذیرش کسب و کار الکترونیک دارد. همچنین دستمزدهای بالا همیشه انگیزه عمده‌ای برای نیروی کار جهت افزایش کارایی و نوآوری به حساب می‌آید. در نتیجه به‌کارگیری کسب و کار الکترونیک منافع متعددی را به دنبال دارد. علی‌رغم اینکه بسیاری از منافع موجود در شکل یک ذکر گردید، بسیاری از بنگاه‌ها به دلیل پایین بودن هزینه مشارکت را قبول می‌کنند اینترنت باعث ارزانی دسترسی به اطلاعات و بازارهای جهانی می‌شود. این عامل موجب می‌گردد سرعت عمل در بازارهای چند منظوره که برای تولید کالاها و اطلاعات است، بالا برود. به‌طور بالقوه شکل تازه‌ای به سازمان‌دهی زیرساخت مشاغل موجود می‌بخشد و با ارزش‌گذاری مجدد، راه را برای انجام معاملات تجاری باز می‌کند و با مهندسی مجدد بازرگانی محدودیت‌هایی که به‌طور سنتی تولیدکنندگان را از مشتریان جدا می‌ساخت رها می‌سازد. از سوی دیگر، فعالیت‌‎های منفصل و جدا از هم نظیر سفارش، پرداخت و خدمات بعد از فروش، ممکن است به یک فرایند واحد ادغام شده و باعث کاهش هزینه‌های اعتباری گردد. نتیجه چنین فرایندی منتهی به افزایش کارایی و رقابت‌پذیری در بین بنگاه‌های صادراتی است.
• در مجموع باتوجه به چارچوب تئوریک مطرح شده و بررسی تجربه هند از کسب و کار الکترونیک برای افزایش انگیزه صادراتی پیشنهادات زیر برای بنگاه‌های تجاری فعال در امور بازرگانی به بنگاه‌های بین‌المللی توصیه می‌شود. ورود به سازمان تجارت جهانی و قرار گرفتن در وضعیت رقابتی امری اجتناب ناپذیر است. از این رو استفاده از فناوری‌های نوین تجاری در بنگاه‌های صادراتی مورد تأکید قرار می‌گیرد. از آنجا که موفقیت در کسب و کار الکترونیک نیازمند توجه به عوامل جانبی و تأثیرگذار بر آن است؛ لذا مدیریت حرفه‌ای و به‌کارگیری نیروی کار متخصص برای تقویت کسب و کار الکترونیک برای بنگاه‌ها توصیه می‌شود.

چرا مدل کسب و کار الکترونیک در دنیای امروز جایگاه ویژه‌ای دارد؟

1. اصطلاح مدل کسب و کار الکترونیک در اوایل هزاره دوم رایج شد. درصورتی‌که مدل کسب و کار الکترونیک با دقت تعیین شود، می‌تواند به بنگاه‌ها‌ اقتصادی کمک کند تا استراتژی‌های کسب و کار الکترونیک خود را پیاده‌سازی کنند. به علاوه به آن‌ها اجازه می‌دهد تا کسب و کارشان را بشناسند، ارزیابی کنند، تغییر دهند و حتی شبیه‌سازی کنند. از مهم‌ترین مزایای مدل کسب و کار الکترونیک به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

• فرایند مدل‌سازی سیستم‌های اجتماعی مانند یک مدل کسب و کار الکترونیک به شناخت عوامل مرتبط در یک حوزه معین و درک ارتباطات بین آن‌ها کمک می‌کند.
• استفاده از مدل‌های کسب و کار الکترونیک فرموله شده، به مدیران کمک می‌کند تا بتوانند درکشان از یک کسب و کار الکترونیک را به راحتی با دیگر ذینفعان به اشتراک گذارند.
• ترسیم و استفاده از مدل‌های کسب و کار الکترونیک به عنوان یک پایه برای تسهیل مباحث تغییر و تحول عمل می‌کند. طراحان مدل کسب و کار به آسانی می‌توانند اجزاء یک مدل کسب و کار الکترونیک را تغییر دهند.
• یک مدل کسب و کار الکترونیک فرموله شده، می‌تواند مانند نگرش "ارزیابی متوازن" به تعیین شاخص‌هایی برای ارزیابی کمک کند.
• مدل‌های کسب و کار الکترونیک به مدیران کمک می‌کنند کسب و کار الکترونیک را شبیه‌سازی کنند و به این ترتیب آموخته‌های خود را از آن افزایش دهند. این در واقع روشی برای ریسک کردن بدون به خطر انداختن سازمان است.
• مدل کسب وکار توصیف تنها یک سیستم اجتماعی پیچیده با تمام بازیگران، روابط و فرایندهایش نیست. بلکه توصیفی از منطق یک سیستم تجاری برای خلق ارزشی معین، است. بنابراین، مدل کسب و کار از استراتژی سازمان نشأت گرفته و به عنوان الگویی برای طراحی فرایندهای تجاری استفاده می‌شود.